Dëshmitarët  pohojnë se roja bregdetare greke shkaktoi vdekjen e dhjetëra emigrantëve në Detin Mesdhe gjatë një periudhe trevjeçare, duke përfshirë nëntë që u hodhën qëllimisht në det.

Nëntë vetë janë midis më shumë se 40 vetëve që thuhet se kanë vdekur si rezultat i dëbimit me forcë nga ujrat territoriale greke apo kthimit në det pas mbërritjes në ishujt grekë, tregoi një analizë e BBC.

Roja bregdetare greke mohon të gjitha akuzat për veprimtari të paligjshme.

BBC tregoi videon e 12 vetëve që hipën në një anije të rojes bregdetare greke dhe pastaj u braktisën në një anije gome tek një ish oficer i lartë i rojes bregdetare greke. Kur u ngrit nga karrigia e tij, ende me mikrofon, ai tha se ishte “dukshëm i paligjshëm” dhe një “krim ndërkombëtar”.

Qeveria greke është akuzuar prej kohësh për sprapsje të detyruara – duke shtyrë njerëzit të kthehen në Turqi, nga ku kaluan, gjë që është e paligjshme sipas ligjit ndërkombëtar. Por kjo është hera e parë që BBC llogarit numrin e incidenteve që sugjerojnë se vdekjet ishin rezultat i veprimeve të rojes bregdetare greke.

15 incidentet e analizuara – në periudhën nga maji 2020 deri në 2023 – rezultuan në 43 të vdekur. Burimet fillestare ishin kryesisht mediat lokale, OJQ-të dhe Roja Bregdetare Turke. Verifikimi i këtyre raporteve është jashtëzakonisht i vështirë – dëshmitarët shpesh zhduken ose kanë shumë frikë të flasin. Por në katër raste, BBC ishte në gjendje t’i vërtetonte raportet duke folur me dëshmitarët.

Hulumtimi i BBC-së, i treguar në dokumentarin e ri “Qetësia e vdekur: vrasja në med?”, sugjeron një model të qartë.

Në pesë incidente, emigrantët thanë se u hodhën drejtpërsëdrejti në det nga autoritetet greke. Në katër nga këto raste, ata përshkruanin se si arritën në ishujt grekë, por u kapën nga autoritetet greke. Në disa incidente të tjera, migrantët thanë se ishin vënë në varka gome pa motorë që më pas devijuan ose u shpuan.

“Na hodhën në ujë”

Një nga dëshmitë më rrëqethëse u dha nga një burrë nga Kameruni, i cili thotë se ishte gjuajtur nga autoritetet greke pasi mbërriti në ishullin Samos në shtator 2021. Si të gjithë njerëzit e intervistuar nga BBC, ai tha se kishte në plan të regjistrohej në tokën greke si një azil-kërkues.

“Sapo zbritëm dhe policia erdhi nga pas,” tha ai. “Ishin dy policë me të zeza dhe tre me rroba të thjeshta. Ata ishin të maskuar, ju mund të shihnit vetëm sytë e tyre.”

Ai dhe dy të tjerë – një nga Kameruni dhe një nga Bregu i Fildishtë – u transferuan në një anije të rojes bregdetare greke, ku ngjarjet morën një kthesë të tmerrshme.

“Ata filluan me kamerunasin (e dytë). E hodhën në ujë. Një burrë i Bregut të Fildishtë tha: ‘Më shpëto, nuk dua të vdes…’ Dhe pastaj në fund, vetëm dora e tij ishte mbi ujë dhe trupi i tij ishte poshtë.”

“Ngadalë dora e tij rrëshqiti poshtë dhe uji e gëlltiti atë.”

Dëshmitari thotë se rrëmbyesit e rrahën.

“Goditjet po më binin në kokë. Ishte si të rrihje një kafshë.” Dhe pastaj, siç thotë ai, ata e shtynë atë në ujë gjithashtu – pa një xhaketë shpëtimi. Ai arriti të notonte për në breg, por trupat e dy të tjerëve – Sidy Keita dhe Didier Martial Kouamou Nana – u gjetën në bregdetin turk.

Avokatët për të mbijetuarin po kërkojnë që autoritetet greke të nisin një hetim mbi vrasjen e dyfishtë.

“Më hodhën të lidhur në mes të detit, donin që unë të vdisja”

Një burrë tjetër, nga Somalia, i tha BBC-së se në mars të vitit 2021, me mbërritjen në ishullin Chios, ai u kap nga ushtria greke, e cila më pas ia dorëzoi rojes bregdetare greke. Ai tha se i lidhën duart pas shpine para se ta hidhnin në ujë.

“Më hodhën të lidhur në mes të detit. Ata donin që unë të vdisja,” tha ai. Ai shtoi se arriti të mbijetonte duke lundruar në shpinë, përpara se një nga krahët e tij të çlirohej nga laçet. Por deti ishte i ashpër dhe tre nga grupi i tij vdiqën. Dëshmitari arriti në kontinent ku më në fund u pikas nga roja bregdetare turke.

“Ne menjëherë filluam të fundosemi, ata e panë atë… Ata na dëgjuan duke bërtitur dhe megjithatë na lanë,” i tha ai BBC.

“Fëmija i parë që vdiq ishte djali i kushëririt tim… Pas kësaj, një nga një. Një fëmijë tjetër, një fëmijë tjetër, pastaj kushëriri im u zhduk. Në mëngjes, shtatë ose tetë fëmijë kishin vdekur. Fëmijët e mi nuk vdiqën deri në mëngjes… Pak para se të mbërrinte Roja Bregdetare Turke.”

Ata vepruan me rroba civile dhe të maskuar

Ligji grek lejon të gjithë emigrantët që kërkojnë azil të regjistrojnë kërkesën e tyre në disa ishuj në qendrat e posaçme të regjistrimit.

Në incidentin me humbjen më të madhe të jetës – në shtator 2022 – një varkë me 85 emigrantë u fut në telashe pranë ishullit grek Rhoda kur motori i saj ndaloi së punuari.

Mohamed nga Siria tha se i telefonuan rojes bregdetare greke për ndihmë – që hipën në anije, i kthyen në ujrat turke dhe i vunë në varka shpëtimi. Mohamed thotë se valvula në varkën që morën nuk ishte mbyllur siç duhet.

Por dëshmitarët e BBC – të kontaktuar me ndihmën e Grupit të Konsoliduar të Shpëtimit – thanë se u kapën përpara se të arrinin në qendra. Ata thanë se këta njerëz me sa duket vepronin fshehurazi me rroba civile dhe shpesh të maskuar.

Grupet e të drejtave të njeriut thonë se mijëra njerëz që kërkojnë azil në Evropë janë kthyer ilegalisht nga Greqia në Turqi dhe u është mohuar e drejta për azil, e cila garantohet nga ligji ndërkombëtar dhe ai i BE-së.

BBC tregon video për ish kreun e operacioneve të posaçme të rojes bregdetare greke

Aktivisti austriak Fayad Mulla i tha BBC se ai vetë zbuloi në shkurt të vitit të kaluar në ishullin grek se sa sekret dukej operacioni. Duke vozitur drejt vendit të kthimit të detyruar të dyshuar pas një informate, ai u ndalua nga një burrë me kapuç – i cili më vonë u zbulua se punonte për policinë. Ai tha se policia pastaj u përpoq të fshinte pamjet nga kamera e tij dhe ta akuzonte atë se i rezistoi oficerit. Në fund, nuk u ndërmor asnjë veprim tjetër.

Dy muaj më vonë, në një vend të ngjashëm, Mulla ishte në gjendje të filmonte kthimin e detyruar, botuar në New York Times. Grupi, i cili përfshinte gra dhe foshnja, zbriti nga një furgon pa shenja dhe e zbriti molin në një varkë të vogël. Më pas ata u transferuan në një anije bregdetare greke larg bregut, i çuan në det dhe u vendosën në një raft ku u lanë të lundronin.

BBC ia tregoi këtë filmim – të cilin e verifikoi – tek Dimitris Baltakos, ish-kreu i operacioneve speciale për rojen bregdetare greke. Gjatë intervistës, ai nuk pranoi të spekulonte se çfarë paraqet filmimi — pasi mohoi më parë në intervistë se roja bregdetare greke do të detyrohej ndonjëherë të bënte ndonjë gjë të paligjshme.

“Nuk u thashë shumë, apo jo? Ky është padyshim një krim ndërkombëtar”

Por gjatë pushimit, ai u filmua duke i thënë dikujt jashtë kornizës në greqisht:

“Nuk u thashë shumë, apo jo? Është shumë e qartë, apo jo. Nuk është fizikë bërthamore. Nuk e di pse e bënë në mes të ditës… Ajo është… Duket qartë se është e paligjshme. Ky është një krim ndërkombëtar.”

Ministria e Çështjeve Detare dhe Politikës Ishullore e Greqisë i tha BBC se filmimi po hetohej aktualisht nga Autoriteti i Pavarur Kombëtar i Transparencës.

Një gazetare hetuese e intervistuar nga BBC, e cila jeton në ishullin Samos, thotë se filloi të fliste me një anëtar të forcave speciale greke nëpërmjet programit të datimit Tinder. Kur e thirri nga ajo që e përshkroi si një “luftanije”, Romy van Baarsen e pyeti më shumë për punën e tij — dhe çfarë ndodh kur forcat e tij pikasin një anije refugjatësh. Ai u përgjigj se ata po “ktheheshin prapa” dhe se urdhëra të tillë ishin “nga ministri”, duke shtuar se do të ndëshkoheshin nëse nuk do të ndalonin anijen.

Greqia gjithmonë ka mohuar se të ashtuquajturat “kthime të detyruara” po ndodhin.

Greqia është porta për në Evropë për shumë emigrantë. Vitin e kaluar në Evropë u regjistruan 263.048 mbërritje në det dhe Greqia mori 41.561 (16%) prej tyre. Turqia nënshkroi një marrëveshje me BE-në në vitin 2016 për të ndaluar emigrantët dhe refugjatët të kalojnë në Greqi, por tha në vitin 2020 se nuk mund ta zbatonte më atë.

Çfarë thotë Roja Bregdetare Greke

BBC i paraqiti gjetjet e hetimit të saj rojes bregdetare greke. Ata u përgjigjën se stafi i tyre punon “pa u lodhur me profesionalizmin më të madh, një ndjenjë të fortë përgjegjësie dhe respekti për jetën njerëzore dhe të drejtat themelore,” duke shtuar se ata janë “në përputhje të plotë me detyrimet ndërkombëtare të vendit.”

Ata shtuan: « Duhet theksuar se nga viti 2015 deri në vitin 2024. Roja Bregdetare Helenike shpëtoi 250.834 refugjatë/emigrantë në 6161 incidente në det. Zbatimi i përsosur i këtij misioni fisnik është njohur pozitivisht nga komuniteti ndërkombëtar.”

Roja bregdetare e Greqisë është kritikuar më parë për rolin e saj në mbytjen më të madhe të emigrantëve në Detin Mesdhe në një dekadë. Më tepër se 600 vetë frikësohen të vdekur pasi anija Adriana u fundos në një zonë shpëtimi greke të shënuar në qershor të vitit të kaluar.

Autoritetet greke këmbëngulin se anija nuk ishte në telashe dhe po lundronte shëndoshë e mirë për në Itali, kështu që roja bregdetare nuk u përpoq ta shpëtonte atë.